Önce Hadisçı M. Yaşar Kandemir hocanın hadis kitpaları üzerine kaleme aldığı şu satırları beraber okuyalım.
“II (VIII) ve III. (IX.) yüzyıllarda tasnif edilen hadis kitaplarından bir kısmını hadis ilmiyle yeterince meşgul olmayanlara “kütüb-i sitte” adıyla tavsiye etme ihtiyacının ne zaman doğduğu bilinmemektedir. İbnü’s-Seken’in (ö. 353/964), kendisinden bazı hadis kitaplarını tavsiye etmesi istendiğinde Buhârî ve Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’leri ile Ebû Dâvûd ve Nesâî’nin es-Sünen’lerini güvenilir bulduğunu belirtmesi (Mizzî, I, 168) böyle bir arayışın IV. (X.) yüzyılda da devam ettiğini göstermektedir. Daha sonra bu dört kitaba, Tirmizî’nin el-Câmi‘u’s-sahih‘i eklenerek ihtiva ettikleri hadislerin genellikle sahih olduğu kabul edilip “el-usûlü’l-hamse” (beş asıl kaynak) dendiği, bunlara bazı muhaddislerin İmam Mâlik’in el-Muvatta‘ını, bazılarının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî’nin se-Sünen’ini ilâve ederek kütüb-i sitte (el-kütübü’s-sitte) tabirinin ortaya konduğu görülmektedir. Bu altı eseri derleyen âlimlere de “eimme-i sitte” denir. Ancak sonraları “kütüb-i erbaa” diye anılacak olan Ebû Dâvûd, Tirmizî, İbn Mâce ve Nesâî’nin es-Sünen’lerinin İslâm dünyasında V. (XI.) yüzyılda dahi o kadar yaygın olmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī’nin (ö. 458/1066) eserlerinde Kütüb-i Sitte’den sadece Ṣaḥîḥayn ile Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ini kaynak olarak kullanması diğerlerini görmediği kanaatini uyandırmaktadır (Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 1132).
İbn Hazm’ın da İbn Mâce’nin es-Sünen’i ile Tirmizî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini görmemiş olması bu iki eserin V. (XI.) yüzyılda Endülüs’e ulaşmadığını göstermektedir. “Kütüb-i hamse” diye de anılan ve hadislerin büyük çoğunluğunu ihtiva ettiği kabul edilen el-Uṣûlü’l-ḫamse’ye, bilindiği kadarıyla ilk defa İbnü’l-Kayserânî (ö. 507/1113), bu eserlerde yer almayan bin kadar rivayeti ihtiva eden İbn Mâce’nin es-Sünen’ini ilâve ederek kütüb-i sitte tabirini oluşturmuş, Şürûṭü’l-eʾimmeti’s-sitte ve Eṭrâfü’l-Kütübi’s-Sitte adlı eserlerini bu altı kitabı göz önünde bulundurmak suretiyle kaleme almış, aynı yüzyılın önde gelen muhaddislerinden Cemmâîlî de altı kitabın râvileri hakkındaki el-Kemâl fî esmâʾi (maʿrifeti)’r-ricâl’ini yazmıştır. İbn Mâce’nin es-Sünen’ini Kütüb-i Sitte dışında bırakanların gerekçesi, diğer beş kitapta bulunmayıp sadece bu eserde yer alan rivayetlerin zayıf olmasıdır. Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Sarakustî ise (ö. 535/1140) Kütüb-i Ḫamse’ye Endülüslü âlimlerin en sahih hadis kitabı kabul ettikleri İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾını ilâve ederek bir başka Kütüb-i Sitte oluşturmuş ve el-Cemʿ beyne’l-uṣûli’s-sitte (et-Tecrîd li’ṣ-ṣıḥâḥ ve’s-sünen) adlı çalışmasında bu altı kitaptaki hadisleri bir araya getirmiştir. el-Muvaṭṭaʾın dahil olduğu bu altılı tertibi benimseyen Mecdüddin İbnü’l-Esîr, Rezîn’in eserinde hadislerin yerli yerine konulmadığını düşünerek onu Câmiʿu’l-uṣûl li-eḥâdîs̱i’r-Resûl adıyla yeniden düzenlemiştir. Ṣaḥîḥayn ile birlikte birinci tabaka hadis kitapları arasında sayılan el-Muvaṭṭaʾı İmam Şâfiî, henüz Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin tasnif edilmediği bir zamanda Kur’an’dan sonra en sahih kitap olarak kabul etmişse de esasen onu Kütüb-i Sitte’ye dahil etmeyenler muhtevasının Ṣaḥîḥayn’da aynen bulunduğunu dikkate almışlardır (Muhammed Zubayr Sıddiqi, s. 114).
Kütüb-i Sitte’nin altıncı kitabının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî’nin es-Sünen’i olduğuna dair görüşler de vardır. İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Alâî ve İbn Hacer el-Askalânî gibi âlimler, Dârimî’nin eserinde mürsel ve mevkuf rivayetler yer almakla beraber zayıf râvilerle şâz ve münker rivayetlerin daha az bulunduğu, ayrıca eserde âlî rivayetlerin yer aldığı gerekçesiyle onu Kütüb-i Sitte’nin altıncı kitabı olmaya Sünenü İbn Mâce’den daha lâyık görmüşlerse de (Sünen-i Dârimî, I, tercüme edenin girişi, I, 61) İbn Mâce’nin es-Sünen’inde diğer beş kitapta yer almayan bin kadar zayıf hadis bulunmakla beraber genellikle Kütüb-i Sitte dendiği zaman İbn Mâce’nin eserinin dahil olduğu altı hadis kitabı kastedilmiştir. Hem Mâlik’in hem İbn Mâce’nin eserinden vazgeçemeyen bazı âlimler ise kütüb-i sitte yerine “kütüb-i seb‘a” tabirini kullanmışlardır (Kettânî, s. 13)”
Kandemir hocadan yaptığımız alıntı burada bitiyor. Şimdi kaynak hadis kitaplarının tasnifini yapalım.
el-Usûlü’l-hamse (Beş kaynak kitap):
Sahih-i Buharî
Sahih-i Müslin
Sünen-i Ebû Dâvûd
Sünen-i Nesâî
Sünen-i Tirmizî’
Bu hadis kitaplarına el-Usûlü’l-hamse (Beş kaynak kitap) denilmiştir.
Kütüb-i Sitte (Altı Kaynak Kitap):
Sahih-i Buharî
Sahih-i Müslim
Sünen-i Ebu Dâvud
Sünen-i Nesâî
Sünen-i Tirmizî’
Muvaṭṭaʾ İmam Mâlik veya
Sünen-i Dârimî
Bu beş kaynak hadis kitaba bazı muhaddislerin İmam Mâlik’in el-Muvatta‘ını, bazılarının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî’nin es-Sünen’ini ilâve ederek kütüb-i sitte (el-kütübü’s-sitte) tabirinin ortaya konduğu görülmektedir.
Kütüb-i Erbaa (Dört Kaynak Kitap):
Ancak sonraları “kütüb-i erbaa” diye anılacak olan dört kitap İslâm dünyasında V. (XI.) yüzyılda dahi o kadar yaygın olmadığı anlaşılmaktadır
Bu dört kitap şunlardır:
Sünen-i Ebû Dâvûd
Sünen-i Tirmizî
Sünen-i İbn Mâce
Sünen-i Nesâî
Kütüb-i Seb’a: ( Yedi Kaynak Kitap):
Sahih-i Buharî
Sahih-i Müslim
Sünen-i Ebu Dâvud
Sünen-i Nesâî
Sünen-i Tirmizî’
Muvaṭṭaʾ İmam Mâlik
Sünen-i İbn Mâce
Temel kaynak hadis kitapları bunlardır. Yukarıda saydığımız hadis kitaplarının dışında daha bir çok hadis kitabı vardır.
Müsned-i Ahmet İbn Hanbel
Ve diğerleri…
Bu kitapların tamamı Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
Bunların haricinde bir de bu hadis kitaplarının şerhleri vardır.
MÜSLÜMANLARA TAVSİYE
“Müslümanların Okumaları Gereken Kitaplar” isimli yazımızda açıklamıştık. Burada bir daha tekrar edelim. Araştırmacılar bütün hadis kitaplarını elde etmeleri gerekir. Fakat derinlemesine araştırma yapmayacak olanlar Prof. Dr. İbrahim Canan’ın tercüme ettiği 18 ciltlik “Kütüb-i Sitte” kitabını alarak para ve zamandan tasarruf edebilirler.
Ben hadis yayınlayan, sesli ve görüntülü hadis okuyanlara şu tavsiyede bulunmuşundur her zaman:
Sizler, hadisleri temel hadis kitaplarından ve kaynağını bulabileceğim, arapça aslını okuyabileceğim kitaplardan alın ki, ben de sizleri savunabileyim. Hikaye kitaplarından ya da rastgele yazılmış kitaplardan bana hadis okumaya kalkarsanız, ben sizleri Kur’an ve Sünnet İnkarcıları karşısında asla savunamam.
Kimi buna riayet ediyor, kimi de olur olmaz yerlerden hadis alıyor. Bunda en çok aldananlar da Kur’an ve Sünnet İnkarcıları’nın beyin ve kalplerini iğfal ettikleri zavallılar oluyor. Çünkü inkarcılar hadisleri tahrif ediyor, yeniden hadis uyduruyor ve alın size hadis diyorlar.
Bütün hadislerin altında o hadisin ne olduğunu bildiren bir notun olduğunu söylemiştik. Sahih, hasen, zayıf ve uydurma notlarına bakmadan “Alın size hadis işte bu! diyen ahlaksızlar da var. Hadisin altında “Bu hadis uydurma!” diye yazdığı halde Sünnet Düşmanlığı yapanlar var. Onların derdi doğruyu bulmak değil İSLAM DÜŞMANLIĞI yapmaktır. Bunlar kafirlerin maaşlı ameleleridir.
Namus, ahlak ve şereflerini tatile gönderen adamlara fırsat vermemek için herkesin hadisleri temel kaynak kitaplarından alması gerekiyor.
Muhammed Mücahid Okcu
